Εκείνο που χαρακτηρίζει τη Δυτική Μακεδονία είναι η γεωμορφολογία της, η οποία επηρεάζει όχι μόνο το κλίμα, τη χλωρίδα και την πανίδα, αλλά και την ιστορία της περιοχής. Τρεις παράλληλες οροσειρές, από βορρά προς νότο, διασταυρώνονται με άλλες δύο, από τα δυτικά προς τα ανατολικά, με τα δυσπρόσιτα υψίπεδα που περικλείονται να αποκτούν διόδους επικοινωνίας μέσω της ιδιόμορφης ροής του Αλιάκμονα.
Κτηνοτρόφοι, έμποροι, μετανάστες, πρόσφυγες και αντάρτες, κινούνταν διαρκώς ανάμεσα σε βουνά και πεδιάδες, διαμορφώνοντας έναν τυπικά ορεινό πολιτισμό. Η παραδοσιακή ορεινή κοινωνία της Δυτικής Μακεδονίας δεχόταν αναταράξεις όποτε η περιοχή εντασσόταν στους στρατηγικούς σχεδιασμούς των δυνάμεων της κάθε εποχής. Νέες φιλοπρόοδες ιδέες αλλά και εθνικο-πολιτικές επιδιώξεις έρχονταν να απαντήσουν στα ποικίλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Ο ιδιαίτερος αυτός τόπος αποτέλεσε διαχρονικά το θέατρο έντονων πολεμικών συγκρούσεων και πολιτικών αντιπαραθέσεων.
Σε κεντρική θέση μέσα σε αυτή την πολύπλοκη γεωγραφική πραγματικότητα βρίσκεται ο Γράμμος. Μεγάλος ορεινός όγκος στο σταυροδρόμι κρίσιμων εμπορικών οδών, σε μια περιοχή όπου συναντιόνταν διαφορετικά έθνη, και σήμερα διαφορετικά κράτη, γνώρισε, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, τις αβεβαιότητες και τις τραγωδίες μιας μεταβατικής εποχής.
